‘Deze tijd biedt kansen voor formatieve toetsing’

Door Katja Klip, teamleider Onderwijs & Kwaliteit Cedergroep

Door de coronacrisis is het onderwijs gedwongen overgestapt op afstandsonderwijs. Naast dat daar nadelen aan kleven, biedt het afstandsonderwijs ook kansen. Bijvoorbeeld als het gaat om formatief toetsen. Devices stellen leerlingen in staat om snel aan te geven in hoeverre ze de les beheersen. Er zijn apps beschikbaar die de docent in één oogopslag laten zien hoe de klas ervoor staat. En de beperkte lestijd dwingt docenten om efficiënt te werk te gaan in het verkrijgen van zicht op het leerproces van leerlingen.

In 2016 verscheen het boek Toetsrevolutie, een boek met interviews waarin docenten hun overwegingen schetsen om minder of anders te toetsen. Zo vertelt geschiedenisdocent van het PENTA College Arjan Morée dat hij op een dag besloot het roer om te gooien en nog maar één cijfer per periode te geven. Hij vindt dat docenten cijfers (te) belangrijk maken en het aan hen is om de cultuur van het ‘leren voor een cijfer’ te doorbreken. Sinds hij is begonnen met het geven van minder cijfers, zijn leerdoelen een belangrijker rol gaan spelen in zijn lessen. Leerlingen vragen nu naar de inhoud van de lesstof, in plaats van waaróm ze een bepaald cijfer hebben gehaald. Wat Morée wél doet, is diagnostisch toetsen. Hij stelt bijvoorbeeld in quiz- of in meerkeuzevorm vragen aan het begin of einde van de les om voorkennis te activeren of zicht te krijgen op de mate waarin leerlingen het lesdoel beheersen. Deze manier van toetsen geeft hem zoveel informatie over het leerproces van leerlingen dat een leerlingvolgsysteem bijna niet meer nodig is.

‘Sinds hij is begonnen met het geven van minder cijfers, zijn leerdoelen een belangrijker rol gaan spelen in zijn lessen.’

Cijfers losgelaten

Meer formatieve toetsing in ons onderwijs is één van de onderwijskundige speerpunten van de Cedergroep. Een van de scholen die de coronacrisis heeft gebruikt om hierin scherpe keuzes te maken is de CSB. De school grijpt het afstandsonderwijs aan om samen met docenten op een andere manier naar toetsing te kijken. Er is bijvoorbeeld een werkgroep toetsen opgericht waarin good practices worden gedeeld. Ook heeft de CSB ervoor gekozen om de cijfers van de laatste en enige toetsweek van schooljaar 2019-2020 niet mee te laten tellen voor het rapport. In plaats daarvan heeft de school de gegevens gebruikt om het beeld dat de vakdocenten hebben van de leerlingen, te verifiëren. Daarnaast zijn ze als eerste Cederschool gestart met het werken met de tool Leerlingbespreking.nl, waarmee docenten gericht per vak feedback kunnen geven over de voortgang van leerlingen. Deze wordt besproken in driehoeksgesprekken met leerling, ouder en mentor. Vervolgens stelt de leerling samen met een coach een plan van aanpak op voor het behalen van zijn of haar leerdoelen.

Verschillende beoordelingsvormen

Rob Genot, docent (bedrijfs)economie op de CSB, geeft aan dat men er op de CSB van overtuigd is dat formatieve toetsing en het werken vanuit leerdoelen meer ruimte en variatie biedt in het beoordelen van leerlingen. “Tegelijkertijd wordt de lange historie en gewenning aan het traditioneel summatief toetsen niet genegeerd”, legt Rob uit. Nu de leerlingen weer fysiek onderwijs volgen, heeft de schoolleiding docenten de ruimte gegeven om de periode af te sluiten met verschillende vormen van beoordeling. Deze worden per jaarlaag tussen de secties en docenten afgestemd, zodat er een werkbaar programma voor leerlingen, docenten en andere collega’s ontstaat. “Deze onderlinge afstemming — het gesprek voeren over passende beoordelingsvormen — is cruciaal voor zo’n verandering naar meer formatieve vormen van toetsing”, aldus Rob.

‘We zijn ervan overtuigd dat formatieve toetsing meer ruimte en variatie biedt in het beoordelen van leerlingen.’

Sneller nakijken

Ook voor wiskundedocent Erik Atsma van het Hervormd Lyceum West (HLW) vormde het afstandsonderwijs aanleiding om te onderzoeken of hij op een andere manier zicht kon krijgen op de mate waarin leerlingen de lesstof hadden begrepen. In Microsoft Forms ontwikkelde hij een vragenlijst met opgaves en meerkeuzeantwoorden die het resultaat vormden van een wiskundige berekening. “Om meerdere antwoorden te creëren, moest ik van tevoren gericht nadenken over het type fouten dat de leerlingen zouden kunnen maken. Het mooie van Microsoft Forms is dat het mogelijk is om feedback per vraag te geven. Per foutief beantwoorde vraag ontvangen leerlingen nu gerichte feedback. Een toets nakijken gaat zo een stuk sneller”, zegt Erik. Wel vroeg hij leerlingen om een foto van hun berekeningen te maken, zodat hij deze kon betrekken bij het nakijken. Erik: “Het voorbereiden van zo’n formatieve toets kost misschien meer tijd; daar staat tegenover dat de toets herbruikbaar is en gerichte feedback per vraag oplevert, wat ook het nabespreken makkelijker maakt. De moeite waard dus om dit verder te ontwikkelen!”